Przejdź do głównej treści Przejdź do wyszukiwarki
Społeczna Szkoła Podstawowa z Oddziałem Przedszkolnym w Załużu

2. Budownictwo sakralne

We wsi istniała drewniana cerkiew pw. Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy z 1700 roku. Dawny zespół cerkiewny w Załużu zlokalizowany był w środkowej części wsi na skraju płaskowyżu opadającego na pd. w dolinę rzeki Świdnicy i Sołotwy. Obszar, na którym stała cerkiew otoczony był czworobocznym drewnianym ogrodzeniem, w narożu którego od pn.-zach. zachowała się murowana dzwonnica pochodząca z XIX wieku. Organizacja parochii (parafii) obrządku wschodniego (greckokatolickiego) w Załużu została zapoczątkowana prawdopodobnie już w na początku XVII wieku, jednakże w wyniku najazdów tatarskich została zniszczona. Kolejny przywilej (prawo) dla cerkwi został wydany w 1640 r. przez ówczesnego proboszcza lubaczowskiego ks. Walentego Wągrowskiego, a jeszcze w tym samym roku zatwierdzonym przez ks. Jana Dębskiego - dziekana katedralnego przemyskiego, proboszcza szpitalnego lubaczowskiego, sekretarza królewskiego. Staraniem parafian w 1700 roku została wzniesiona drewniana cerkiew p.w. Opieki NMP. Pod koniec XVIII wieku weszła w skład okręgu parafialnego w Baszni, a ok. 1819 roku stała się częścią parochii w Dachnowie. Świątynia była budowlą trójdzielną tzn. składała się z trzech części kształtem zbliżonych do kwadratów: szerszej i wyższej nawy głównej, mniejszego prezbiterium oraz babińca, który był zbliżony wysokością i szerokością do nawy, dodatkowo zwieńczony niewielką wieżyczką na dzwony. Wejście do cerkwi znajdowało się od strony zachodniej czyli od babińca. Świątynia usytuowana była na drewniano kamiennych fundamentach. Wewnątrz nawy głównej znajdował się ikonostas z XVIII w. oraz malowana na płótnie i przyklejona do ściany polichromia przedstawiająca sceny biblijne: „Ukrzyżowanie”, „Zdjęcie z krzyża”, „Modlitwa w Ogrojcu”, „Trzech Hierarchów” – od strony pd. oraz „Św. Barbara”, „Św. Jerzy”, „Złożenie do grobu”, „Ostatnia Wieczerza”, „Matka Boska z Dzieciątkiem” – od strony północnej. Malowidła zostały wykonane ok. 1861 roku przez malarza Wołodymyra Manastyrskiego, jednakże część polichromii może mieć starszą metrykę datowaną zapewne na koniec XVIII w. i początek wieku XIX. W drugiej połowie XVIII w. stan techniczny cerkwi uległ pogorszeniu zaistniała więc konieczność naprawy uszkodzeń, które z powodzeniem realizowano na początku XIX wieku, w związku z tym świątynia na przełomie XIX i XX wieku prezentowała się w miarę dobrym stanie ( dobudowano szerszy babiniec i częściowo pokryto dach blachą). W czasie pierwszej wojny światowej – w 1915 r. świątynia uległa nieznacznemu uszkodzeniu, które naprawiono rok później zakupionym na kwotę 180 ówczesnych koron materiałem. W latach dwudziestych XX wieku zdaniem mieszkańców wsi oraz władz duchownych cerkiew nie spełniała potrzeb wiernych ( była za stara, za mała, a dodatkowo w niezbyt dobrym stanie technicznym), postanowiono więc, że zostanie wybudowana nowa świątynia. Dzięki staraniom ówczesnego parocha (proboszcza) dachnowskiego ks. Mirosława Jerzego Czerkawskiego został zawiązany komitet budowy, w skład którego weszli również mieszkańcy wsi: Wasyl Milan i Iwan Jaremkewicz. Prace nad projektem nowej drewnianej cerkwi wykonał w 1936 roku inż. arch. Jarosław Fartuch ze Spółdzielni Robót Inżynieryjnych we Lwowie. W tym samym roku plan świątyni został zatwierdzony przez komitet budowy oraz konsystorz (zgromadzenie) gr.-kat. w Przemyślu, jednakże z nieznanych przyczyn do budowy nowej cerkwi nie doszło. Po 1945 r. świątynia pełniła funkcję kaplicy filialnej parafii rzym.-kat. w Lubaczowie, a od roku 1979 służyła mieszkańcom wsi jako kościół parafialny. Z uwagi na odległą metrykę powstania jak również jako cenny zabytek architektoniczny, w 1964 r. cerkiew wpisano do rejestru zabytków drugiej klasy. Staraniem ówczesnego proboszcza lubaczowskiego księdza Jakuba Winiarza ok. 1970 r. uzupełniono podmurówkę oraz blaszane pokrycie, a w 1978 roku założono instalację elektryczną. Po erygowaniu (wydzieleniu) samodzielnej parafii w 1979 r., decyzją ówczesnego administratora Archidiecezji Lubaczowskiej pierwszym proboszczem został ks. Bogdan Niedopytalski. W wyniku pożaru, który wybuchł 28 maja 1984 r. cerkiew wraz z cennym wyposażeniem, na które składał się m.in. XVIII wieczny ikonostas oraz kryształowy żyrandol wykonany w istniejącej od połowy XVIII wieku Hucie Kryształowej uległa całkowitemu spaleniu. Dziś obok miejsca po zabytkowej świątyni zachowała się murowana dzwonnica parawanowa z 1902 roku, do której dzięki składkom parafian w latach 20 XX w. zakupiono trzy niewielkie dzwony. Dwa kolejne dzwony zakupiono jeszcze przed końcem drugiej wojny światowej tj. przed 1945 rokiem. Na dawnym cmentarzu przycerkiewnym we wschodnim i południowym narożu zachowały się krzyże misyjne (drewniane) i nagrobne (kamienne), z których najstarszy pochodzi z początków XIX wieku. Miejsce po cerkwi (cerkwisko) od strony wsch. i pd.wsch. otoczone jest przez wieniec starodrzewia, głównie lip. W XVIII wieku świątynia była otoczona drewnianym parkanem, który wraz z upływem czasu niszczał. Na przełomie XIX i XX wieku wybudowano nowy, jednakże w 1915 r. ogrodzenie zostało całkowicie zniszczone, a na naprawę została przyznana suma 1000 ówczesnych koron. Prawdopodobnie jeszcze przed wybuchem drugiej wojny światowej teren wokół cerkwi ogrodzono drewnianym płotem sztachetowym, wspartym na kamiennych słupach, wykonanych i sprowadzonych ze Starego Brusna. Obecnie teren dawnego cerkwiska jest ogrodzony drewnianym płotem. Tuż obok miejsca po poprzedniej świątyni, góruje murowany kościół parafialny p.w. Opieki Matki Bożej wzniesiony w latach 1984-1994. Parafia została erygowana dekretem administratora apostolskiego bpa Mariana Rechowicza 1 III 1979 r. Funkcję kościoła parafialnego pełniła wówczas drewniana, pochodząca z XVII w. cerkiew, która doszczętnie spłonęła wraz z wyposażeniem 28 V 1984 r. Obecny kościół parafialny pod wezwaniem Opieki Matki Bożej został wymurowany z cegły w stylu neogotyckim. Świątynię poświęcił 29 III 2009 r. bp zamojsko-lubaczowski Wacław Depo. Wewnątrz kościoła zwraca uwagę ciekawy, utrzymany w stylu neogotyckim wystrój, a także malowidła naścienne z wizerunkami świętych i błogosławionych. Kapłani, którzy pracowali w parafii: ks. Stanisław Tymosz (1990-1992), ks. Henryk Pokora (1992-1994), ks. Piotr Podborny (1994-1998), ks. Jerzy Sopel (1998-2008), ks. Jan Cielica (2008-2015), ks. Tadeusz Maciejko od 2015 r.

Wzdłuż drogi zachodniej od strony Lubaczowa i dalej w kierunku wschodnim można dostrzec malowniczo wpisujące się w krajobraz wsi licznie występujące kamienne krzyże przydrożne oraz kilka kapliczek z przełomu XIX i XX wieku ustawionych przez mieszkańców w różnych intencjach. Najczęściej jako podziękowanie za szczęśliwy powrót z wojny, wyzdrowienie z ciężkiej choroby, ustąpienie zarazy czy dla uczczenia ważnego wydarzenia. Z uwagi na najliczniej zamieszkującą wieś społeczność ukraińską w centrum wsi górował krzyż pańszczyźniany (gromadzki), ustawiony przez ukraińskich mieszkańców wsi 11 maja 1850 na pamiątkę zniesienia pańszczyzny. Do czasu wybuchu II wojny światowej przy krzyżu licznie gromadzili się polscy i ukraińscy mieszkańcy Załuża i Dachnowa aby wspólnie uczestniczyć w różnych nabożeństwach. Równie ciekawe i wymowne znaczenie w dziejach wsi ma wzniesiony w 1928 roku krzyż niepodległości dla uczczenia X rocznicy istnienia Polski jako wolnego i niepodległego kraju, a także jako wyraz patriotyzmu i głęboko zakorzenionej tradycji niepodległościowej na lubaczowskiej ziemi. Pamiątkowy krzyż-obelisk, którego budowę zainicjowali Strzelcy z Załuża został wykonany w ośrodku kamieniarskim w Starym Bruśnie staraniem mieszkańców wsi co potwierdza fakt, że do pracy nad ustawieniem krzyża zaangażowanych było wielu mieszkańców wioski, a zaprawę na podmurówkę pomnika rozrabiano na drzwiach stodoły użyczonych od sołtysa wsi Franciszka Rudnickiego. Na cokole pomnika niepodległości widnieje napis: „ Na chwałę Bożą, orlętom na pamiątkę, bohaterom na otuchę. W 10 rocznicę niepodległości Polski. Dnia 11 XI 1928 r.” W 2009 r. staraniem władz samorządowych gminy Lubaczów oraz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa obiekt przeszedł gruntowną renowację.

Nasza placówka

Zegar

Kalendarium

Pn
Wt
Śr
Cz
Pt
Sb
Nd
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Imieniny

Czas trwania lekcji

  1.   800 – 845
  2.   855– 940
  3.   950– 1035
  4. 1055 – 1140
  5. 1150 – 1235
  6. 1240 – 1325
  7. 1330 – 1415
  8. 1420 – 1505